ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ

ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ (1858-1931 ж.), ақын, ойшыл, композитор, аудармашы. Әкесінен жастай жетім қалып, немере ағасы Абай Құнанбай ұлының қолында тәрбиеленген. Бұл жағдай Шәкәрімнің дүниеге көзқарасының қалыптасуына, ақындық шеберлігінің шындалуьша зор әсер етті. Орыс, араб, парсы, түрік тілдерін жетік меңгерген. Батыс, Шығыс әдебиетгерін жетік білген. Жеті жасынан бастап өлең жазып, өмірінің ақырына дейін ағартушылық бағыт ұстаған. Абайдың жаңашылдық дәстүрін дамытып, Абайдан кейінгі екінші реалист ақын болған. Шәкәрім шығармашылығы сан салалығымен ерекшеленеді. «Жастарға» (1877 ж.), «Жастық туралы», «Кәрілік туралы» (1879 ж.) өлендері Абай үлгісіңде жазылған. «Өмір», «Сәнқойлар», «Ызақорлар», «Анық асық әулие», «Шын сырым», «Арман», «Насихат» (1881 ж.) өлендерінің авторы. Шәкәрім ауыз әдебиеттінің, суырыпсалма ақындар поэзиясының жазба әдебиетке ауысуына зор қызмет етті. Лирикалық жанр түрлерінің дамуына, мазмұнының өмірмен етене жакындасуына мол еңбек сіңірген. «Қалкаман — Мамыр» (1888 ж.), «Еңлік — Кебек» (1891 ж.) дастандарын жазған. «Нартайлақ — Айсұлу» поэмасынын, «Әділ — Мария» романының, «Қодардың өлімі», «Крез патша» шығармаларынын авторы. 1905 ж. Шәкәрім қажылық сапар шегеді. Меккеге барған сапарын пайдаланып, ақын өзінің байырғы арманын жүзеге асырады. Стамбұл, Париж кітапханаларынан туған халқына байланысты кітаптарды окиды. Осылай жинаған материалдар негізінде «Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі» (1911 ж.) кітабын, қисындарын халық мүддесіне түсіндіру мақсатымен «Мұсылмандық шарты» деген енбегін жазды. Орыс, батыс әдебиетінің тамаша үлгілерін қазақ оқырмандарына таныстырды. Л. Толстойдың шығармашылығын аса жоғары бағалаған («Ақиқат сырымды айтсам, Толстойдың, мың сопыны алмаймын, тырнағына»). Өзін ғұмыр бойы Толстойдын. шәкіртімін деп санады, онымен хат жазысып тұрды. Американ жазушысы Гарриет Бичер-Стоудың (1811 -96 ж.) «Том ағайдың балағаны» романын, Л. Толстойдың «Асархайдон патша», «Үшсауал»т.б.әңгімелерін,А.С. Пушкиннің«Боран», «Дубровский» повестерін қазақ тіліне аударды. Физулидің«Ләйлі — Мәжнүн» дастанын назира үлгісімен жырлады (1907 ж.). Идеялық мақсат-мұраттары жағынан Шәкәрім үнемі демократтық, халыктық, гуманистік-ағартушылық бағытта болды. Бұл орайда 20 ғасырдың басындағы озат ойлы қазақ зиялыларымен үндес болды. Алашорда қайраткерлерінің еңбегін бағалай білді. Абайдың реалистік дәстүрлерін жалғастырып, эпикалық жанрдың дамуына үлкен үлес қосты. Шәкәрім құрметтіне Қарқаралы қаласында бір көше аталады.